Aparat retencyjny – co to takiego i ile trzeba go nosić?

Czym jest aparat retencyjny?

Aparat retencyjny to ortodontyczne urządzenie stosowane po zakończeniu leczenia aparatem stałym lub ruchomym, którego celem jest utrzymanie zębów w nowym, prawidłowym położeniu. Jego zadaniem jest zapobieganie cofnięciu się zębów do pierwotnych pozycji, co może nastąpić na skutek działania naturalnych sił w jamie ustnej, takich jak nacisk języka czy napięcie tkanek przyzębia.

Kiedy stosować aparat retencyjny?

Jak już zostało wspomniane, aparat retencyjny stosuje się po zakończeniu leczenia ortodontycznego, aby utrwalić uzyskane efekty i zapobiec nawrotom wady zgryzu. Oto najczęstsze sytuacje, w których jest on niezbędny:

1) Po zdjęciu aparatu stałego – Zęby mają tendencję do powrotu do swojego pierwotnego położenia, dlatego aparat retencyjny stabilizuje je w nowej pozycji.

2) Po leczeniu aparatem ruchomym – Nawet jeśli leczenie nie wymagało aparatu stałego, zęby wciąż mogą się przemieszczać, więc retencja jest potrzebna.

3) Przy dużych przesunięciach zębów – Im większe zmiany zostały wprowadzone w trakcie leczenia, tym większe ryzyko nawrotu i potrzeba dłuższego stosowania aparatu retencyjnego.

4) W przypadku korekty szpar między zębami (np. diastemy) – Przestrzenie między zębami mogą się łatwo ponownie pojawić, dlatego wymagana jest retencja.

5) Po leczeniu zgryzu otwartego lub głębokiego – Są to szczególnie niestabilne wady, więc ich utrwalenie wymaga długotrwałej retencji.

6) W przypadku młodych pacjentów w okresie wzrostu – U dzieci i nastolatków zęby i szczęki nadal się rozwijają, co może wpływać na stabilność efektów leczenia.

7) Po leczeniu ortodontycznym zakończonym przedwcześnie – Jeśli pacjent z jakiegoś powodu zakończy leczenie wcześniej, aparat retencyjny może pomóc zachować dotychczasowe rezultaty.

W każdej z tych sytuacji aparat retencyjny pełni funkcję "utrwalacza" efektów, a jego noszenie jest kluczowe dla długotrwałego sukcesu leczenia ortodontycznego.

Czy aparat retencyjny wyprostuje zęby?

Nie, aparat retencyjny nie służy do prostowania zębów. Jego zadaniem jest utrzymanie zębów w pozycji, którą uzyskano po leczeniu ortodontycznym – czyli zapobieganie ich przesuwaniu się z powrotem do wcześniejszego, nieprawidłowego ustawienia. Jeśli już stosowaliśmy aparat ortodontyczny, a po zakończeniu leczenia zęby znów się przesunęły, to chcąc je ponownie wyprostować, konieczne jest zastosowanie aparatu ortodontycznego leczniczego – stałego lub ruchomego – a nie samego aparatu retencyjnego.

Aparat retencyjny stały czy ruchomy?

Aparaty retencyjne mogą mieć formę ruchomą (np. przezroczyste nakładki lub płytki) albo stałą (np. cienki drucik przyklejony od wewnętrznej strony zębów).

Aparat retencyjny stały

Zalety:

 Stałe działanie – działa 24/7, niezależnie od pacjenta.

 Brak ryzyka zapomnienia – nie trzeba go zakładać ani zdejmować.

 Niewidoczny – zamocowany od strony języka, więc nie widać go na co dzień.

Wady:

 Trudniejsza higiena – utrudnia dokładne czyszczenie zębów i nitkowanie.

 Możliwość odklejenia – może się odkleić, co wymaga szybkiej wizyty u ortodonty.

 Nie obejmuje wszystkich zębów – zwykle chroni tylko przednie zęby.

Aparat retencyjny ruchomy

Zalety:

 Łatwa higiena – można go wyjąć do mycia zębów i samego aparatu.

 Możliwość objęcia całego łuku zębowego – chroni więcej zębów niż stały retainer.

 Mniejsza ingerencja w jamie ustnej – brak trwałego mocowania.

Wady:

 Wymaga systematyczności – pacjent musi pamiętać o regularnym noszeniu.

 Ryzyko zgubienia lub uszkodzenia – szczególnie u dzieci i młodzieży.

 Widoczność – przezroczyste retainery są mniej widoczne, ale nadal zauważalne podczas mówienia czy śmiechu.

Aparat retencyjny po stałym aparacie ortodontycznym

Aparat retencyjny po stałym aparacie ortodontycznym jest niezbędnym elementem leczenia ortodontycznego. Po zdjęciu aparatu stałego zęby są jeszcze „podatne” na przesuwanie się, ponieważ otaczające je tkanki (więzadła, kość) potrzebują czasu, by się ustabilizować. Bez retencji zęby mogą wrócić do swojego pierwotnego, nieprawidłowego ustawienia – to tzw. nawrotów wady zgryzu. Ortodonci najczęściej zalecają aparat retencyjny stały, ruchomy lub ich kombinację – np. stały retainer na dolne zęby i przezroczystą nakładkę retencyjną na górne.

Jak długo nosi się aparat retencyjny?

Czas noszenia aparatu retencyjnego zależy od wielu czynników, takich jak wiek pacjenta, rodzaj wady zgryzu, zakres leczenia oraz reakcja organizmu na leczenie ortodontyczne. Ogólnie przyjmuje się, że pierwsze 6–12 miesięcy retencja jest najbardziej intensywna, a przez to aparat (szczególnie ruchomy) powinien być noszony codziennie. Po roku najczęściej przechodzi się na noszenie aparatu tylko na noc, przez kolejne miesiące.

Ile godzin dziennie nosi się aparat retencyjny?

Czas noszenia aparatu retencyjnego zależy od jego rodzaju oraz etapu retencji. Aparat retencyjny ruchomy (np. nakładka Essix, płytka Hawleya) pierwsze 6–12 miesięcy) noszony być powinien przez nawet 20 godziny dziennie – praktycznie przez całą dobę, zdejmując jedynie do jedzenia, picia i higieny. Po stabilizacji zębów (zwykle po roku) można zakładać go tylko na noc, czyli około 8–10 godzin dziennie. Z kolei, aparat retencyjny stały działa 24 godziny na dobę. Nie wymaga zaangażowania pacjenta, ale wymaga regularnej kontroli i dokładnej higieny.

Jak czyścić aparat retencyjny ruchomy?

Czyszczenie aparatu retencyjnego ruchomego (np. przezroczystej nakładki Essix lub płytki Hawleya) jest kluczowe, aby zachować higienę jamy ustnej i zapobiec odkładaniu się bakterii, osadu i nieprzyjemnego zapachu.

Codzienne czyszczenie:

1) Po każdym zdjęciu aparatu opłucz go letnią wodą (nigdy gorącą – może zdeformować tworzywo).

2) Użyj miękkiej szczoteczki (osobnej, nie tej do zębów) i łagodnego mydła lub niewielkiej ilości pasty bez drobinek ściernych.

3) Delikatnie wyszoruj aparat ze wszystkich stron, zwracając uwagę na zagłębienia i powierzchnie przylegające do zębów.

4) Dokładnie spłucz aparat pod bieżącą wodą.

1–2 razy w tygodniu:

1) Zanurz aparat na 10–15 minut w specjalnym preparacie do czyszczenia protez (np. tabletki Corega, Protefix, Dentipur), roztworze wody z octem (proporcja 1:1), lub w roztworze sody oczyszczonej (1 łyżeczka sody na szklankę wody).

2) Po kąpieli wypłucz aparat bardzo dokładnie.

Czyszcząc ruchomy aparat retencyjny należy unikać gorącej wody, gdyż może ona trwale odkształcić aparat, jak również silnych detergentów, alkoholu, wybielaczy – mogą uszkodzić tworzywo i być szkodliwe. Nie zaleca się również szorowania twardą szczoteczką lub pastą z drobinkami, może ona bowiem powodować mikrozarysowania, w których osadza się płytka nazębna.

Jak czyścić aparat retencyjny stały?

Czyszczenie aparatu retencyjnego stałego wymaga szczególnej dbałości o higienę jamy ustnej, ponieważ trudno dostępne miejsca mogą sprzyjać gromadzeniu się płytki nazębnej i kamienia.

1) Szczotkuj zęby minimum 2 razy dziennie – używaj szczoteczki o małej główce i miękkim włosiu. Szczoteczki elektryczne lub soniczne mogą być szczególnie skuteczne.

2) Dokładnie czyść okolice drucika – kieruj włosie szczoteczki pod kątem, aby dotrzeć do przestrzeni wokół aparatu (szczególnie od strony języka).

3) Używaj nici dentystycznej z nawlekaczem – pozwala ona przeprowadzić nić pod drucikiem i wyczyścić przestrzenie międzyzębowe. Alternatywą są specjalne nici ortodontyczne (np. Super Floss) z sztywnym końcem.

4) Irygator dentystyczny (water flosser) – silny strumień wody pomaga wypłukać resztki jedzenia i bakterie z trudno dostępnych miejsc.

Co jeśli nie nosi się aparatu retencyjnego?

Aparat retencyjny to kluczowy etap leczenia ortodontycznego, a nie tylko „dodatek”. Nie noszenie go zgodnie z zaleceniami ortodonty zwiększa ryzyko nawrotu wady, dlatego warto traktować retencję równie poważnie, jak samo leczenie aparatem stałym. Jeśli nie nosisz aparatu retencyjnego (lub zaniedbujesz jego noszenie), może to prowadzić do nawrotu wady zgryzu, czyli przesunięcia się zębów z powrotem do ich pierwotnego położenia.

‍