Aparat ortodontyczny na zęby – rodzaje, zasada działania, koszty

Jak działa aparat ortodontyczny?

Aparat ortodontyczny działa poprzez wywieranie stałego, delikatnego nacisku na zęby i kości szczęki, co stopniowo przesuwa zęby do prawidłowego ustawienia. Siły przekazywane przez aparat ortodontyczny pobudza proces przebudowy kości – w miejscu, gdzie ząb się przesuwa, kość się wchłania, a po przeciwnej stronie tworzy się nowa. Dzięki temu zęby mogą zmieniać swoje położenie, a po zakończeniu leczenia pacjent zyskuje prostszy zgryz, lepszą estetykę uśmiechu i poprawę funkcji żucia.

W czym pomaga aparat ortodontyczny?

Aparat ortodontyczny pomaga nie tylko w poprawie wyglądu uśmiechu, ale także w zdrowiu jamy ustnej i ogólnej funkcji zgryzu. Dzięki niemu można:

1) Wyprostować zęby – koryguje stłoczenia, przechylenia i przesunięcia zębów.

2) Poprawić zgryz – usuwa wady takie jak przodozgryz, tyłozgryz, zgryz otwarty czy krzyżowy.

3) Ułatwić higienę jamy ustnej – proste zęby łatwiej doczyścić, co zmniejsza ryzyko próchnicy i chorób dziąseł.

4) Zapobiegać ścieraniu zębów – prawidłowe ustawienie eliminuje nadmierne obciążenia i nierówny nacisk.

5) Poprawić wymowę – korygowanie wad zgryzu może ułatwić prawidłowe wymawianie niektórych głosek.

6) Zlikwidować bóle i napięcia – złe ustawienie zębów i szczęk może powodować bóle głowy, karku czy problemy ze stawami skroniowo-żuchwowymi, a leczenie ortodontyczne często przynosi ulgę.

Nie bez znaczenia jest też fakt, że aparat ortodontyczny pomaga również zwiększyć pewność siebie, bowiem prosty uśmiech to także większy komfort w kontaktach społecznych.

Rodzaje aparatów ortodontycznych

Możemy wyróżnić kilka głównych rodzajów aparatów ortodontycznych, które różnią się budową, działaniem i estetyką.

Aparaty ruchome (wyjmowane)

Aparaty ortodontyczne, które pacjent może samodzielnie zakładać i zdejmować. Najczęściej stosuje się je u dzieci i młodzieży, gdy kości szczęki i żuchwy wciąż rosną. Dzięki temu można wpływać na kierunek wzrostu szczęk, korygować wady zgryzu i przygotować jamę ustną do późniejszego leczenia aparatem stałym. Aparat ortodontyczny wyjmowany działa poprzez wywieranie delikatnych sił na zęby i szczęki za pomocą elementów takich jak śruby, sprężynki czy łuki druciane osadzone w akrylowej płytce. Pacjent zakłada go na określoną liczbę godzin dziennie (zwykle kilkanaście, głównie poza jedzeniem i myciem zębów), dzięki czemu aparat stopniowo przesuwa zęby lub wpływa na kierunek wzrostu szczęk. Aparaty wyjmowane nie są w stanie tak precyzyjnie ustawiać zębów jak aparaty stałe, dlatego często stanowią leczenie wstępne albo wspomagające.

Aparaty stałe metalowe

Klasyczny i najczęściej stosowany rodzaj aparatu ortodontycznego. Składają się z zamków przyklejonych do powierzchni zębów i połączonych specjalnym łukiem ortodontycznym, który stopniowo przesuwa zęby. Siłę działania można regulować podczas wizyt kontrolnych poprzez zmianę łuków i elementów dodatkowych. Metalowe aparaty ortodontyczne są bardzo skuteczne i pozwalają na leczenie nawet skomplikowanych wad zgryzu. Ich wadą jest widoczność oraz początkowy dyskomfort, jednak ze względu na cenę i efektywność są najczęściej wybierane.

Aparaty stałe estetyczne (ceramiczne, porcelanowe, szafirowe)

Działają na tej samej zasadzie co metalowa aparaty ortodontyczne, ale zamiast stalowych zamków wykorzystują zamki wykonane z materiałów estetycznych – najczęściej porcelany, ceramiki lub kryształów szafiru. Dzięki temu aparat ortodontyczny jest znacznie mniej widoczny, bo zamki są przezroczyste lub dopasowane kolorem do zębów. To rozwiązanie szczególnie popularne u dorosłych pacjentów, którzy chcą poprawić swój uśmiech bez widocznych elementów metalowych. Minusem może być wyższa cena i większa podatność zamków na uszkodzenia.

Aparaty samoligaturujące

W tradycyjnych aparatach ortodontycznych łuk mocowany jest do zamków za pomocą gumowych ligatur. W aparatach samoligaturujących zamki posiadają specjalne klapki lub mechanizmy, które same utrzymują łuk na miejscu. Dzięki temu zmniejsza się tarcie pomiędzy zamkiem a łukiem, co może skrócić czas leczenia, zmniejszyć ból i zwiększyć komfort pacjenta. Aparaty te wymagają również rzadszych wizyt kontrolnych i ułatwiają higienę jamy ustnej. Mogą być dostępne zarówno w wersji metalowej, jak i estetycznej.

Aparaty lingwalne

To specjalne aparaty ortodontyczne mocowane po wewnętrznej stronie zębów – od strony języka. Dzięki temu są całkowicie niewidoczne z zewnątrz, co czyni je atrakcyjną opcją dla osób ceniących dyskrecję. Działają podobnie jak klasyczne stałe aparaty ortodontyczne, ale wymagają większej precyzji przy zakładaniu i dopasowaniu. Mogą powodować początkowe trudności w mówieniu oraz podrażnienia języka, a także są droższe od tradycyjnych aparatów. Ich ogromnym atutem jest jednak pełna niewidoczność.

Nakładki ortodontyczne (alignery, np. Invisalign)

Nowoczesna alternatywa dla tradycyjnych aparatów ortodontycznych. Nakładki to przezroczyste szyny wykonane indywidualnie na podstawie skanu 3D zębów pacjenta. Noszone są przez większość doby (ok. 20–22 godziny na dobę), ale można je zdejmować do jedzenia i mycia zębów. Nakładki są praktycznie niewidoczne, bardzo wygodne i higieniczne. Leczenie odbywa się etapowo – co kilka tygodni pacjent otrzymuje nowy komplet nakładek, które stopniowo przesuwają zęby. Najlepiej sprawdzają się przy umiarkowanych wadach zgryzu, natomiast w skomplikowanych przypadkach skuteczniejsze bywają aparaty stałe.

Czy aparat na zęby boli?

Założenie aparatu ortodontycznego nie jest bolesne, ponieważ sam proces polega głównie na przyklejeniu zamków i zamocowaniu łuku, a nie na ingerencji w tkanki. Dyskomfort pojawia się zwykle dopiero w kolejnych godzinach i dniach po założeniu, gdy aparat zaczyna działać i wywierać nacisk na zęby. Pacjenci opisują to raczej jako uczucie rozpierania, delikatnego bólu czy nadwrażliwości, które nasila się przy nagryzaniu pokarmów. Objawy te są całkowicie normalne i świadczą o tym, że zęby zaczynają się przesuwać. Najbardziej odczuwalne są zazwyczaj w pierwszym tygodniu leczenia oraz po kolejnych wizytach kontrolnych, kiedy ortodonta reguluje aparat. Z czasem organizm przyzwyczaja się do nacisku i dolegliwości stają się coraz słabsze. W razie potrzeby można stosować ogólnodostępne środki przeciwbólowe czy specjalne woski ortodontyczne łagodzące podrażnienia od zamków i drutów.

Kiedy warto zdecydować się na aparat ortodontyczny?

Na aparat ortodontyczny warto zdecydować się wówczas, gdy ustawienie zębów lub zgryz powodują problemy zdrowotne, funkcjonalne albo estetyczne. Najczęstsze wskazania to:

1) Stłoczenia i krzywe zęby – gdy brakuje miejsca w łuku i zęby nachodzą na siebie, co utrudnia higienę i wpływa na wygląd.

2) Wady zgryzu – np. przodozgryz (wysunięta żuchwa), tyłozgryz (cofnięta żuchwa), zgryz krzyżowy czy otwarty. Jeśli nie zostaną skorygowane, mogą prowadzić do problemów ze żuciem, mową i nadmiernego ścierania zębów.

3) Nieprawidłowe nawyki – skutki ssania kciuka, oddychania przez usta czy przedłużonego używania smoczka u dzieci mogą wymagać leczenia ortodontycznego.

4) Problemy ze stawem skroniowo-żuchwowym – bóle szczęki, trzaski, napięcia mięśni twarzy mogą być związane z wadliwym ustawieniem zębów.

5) Względy estetyczne – jeśli uśmiech jest źródłem kompleksów, aparat ortodontyczny może znacząco poprawić pewność siebie.

6) Przygotowanie do innych zabiegów – np. przed wszczepieniem implantów czy wykonaniem mostów czasem trzeba wyrównać ustawienie zębów.

Ile kosztuje aparat ortodontyczny na zęby?

Koszt leczenia ortodontycznego zależy od kilku elementów i zwykle rozkłada się w czasie, dlatego nie sprowadza się jedynie do ceny samego aparatu. Na całkowitą kwotę składają się również wizyty konsultacyjne przed i po założeniu aparatu.

Pierwsza wizyta u ortodonty obejmuje badanie jamy ustnej, ocenę wady zgryzu oraz często dodatkowe badania: zdjęcia RTG (panoramiczne, cefalometryczne), wyciski lub skan 3D zębów. To etap, na którym planuje się całe leczenie i dobiera odpowiedni rodzaj aparatu ortodontycznego.

Cena samego aparatu ortodontycznego zależy od rodzaju (metalowy, estetyczny, samoligaturujący, lingwalny, nakładki alignerowe) oraz czy dotyczy jednego, czy obu łuków zębowych. Na tym etapie płaci się za zamki, łuki i wszystkie elementy składające się na aparat.

Leczenie ortodontyczne trwa zwykle kilkanaście miesięcy do kilku lat, a w tym czasie konieczne są regularne wizyty kontrolne co 4–8 tygodni. Podczas nich ortodonta reguluje aparat, wymienia łuki lub ligatury i monitoruje postępy leczenia. Każda z tych wizyt wiąże się z dodatkowym kosztem, który w dłuższej perspektywie stanowi znaczną część całej ceny leczenia.

Dla kogo aparat ortodontyczny na NFZ?

Narodowy Fundusz Zdrowia refunduje koszty aparatu ortodontycznego, ale tylko w ściśle określonych przypadkach. Po pierwsze, dla dzieci i młodzieży do 12. roku życia. NFZ refunduje ruchomy aparat ortodontyczny (wyjmowany), jeśli lekarz stwierdzi wadę zgryzu wymagającą leczenia. Koszt aparatu i jego napraw pokrywa Fundusz. Pod drugie, młodzież od 13. do 18. roku życia może ubiegać się o refundowanie kosztów wizyt kontrolnych i leczenia ortodontyczne. Sam aparat stały nie jest finansowany przez NFZ trzeba go opłacić prywatnie.

Aparat stały (metalowy, estetyczny, samoligaturujący, lingwalny, alignery) zawsze jest w całości płatny przez pacjenta, niezależnie od wieku.

Ile się nosi aparat ortodontyczny?

Czas noszenia aparatu ortodontycznego zależy od rodzaju wady zgryzu, wieku pacjenta oraz rodzaju zastosowanego aparatu. Aparat ortodontyczny stały nosi się średnio od 12 do 30 miesięcy. W prostych przypadkach leczenie może trwać około roku, ale przy poważnych wadach nawet ponad 2 lata. Ruchomy aparat ortodontyczny (wyjmowany) noszony jest zazwyczaj kilkanaście godzin dziennie (np. popołudnia, noce) przez okres od kilku miesięcy do 2–3 lat, w zależności od tempa wzrostu szczęk i efektów leczenia. Z kolei, nakładki (alignery, np. Invisalign) noszone są 12–24 miesiące, a każdą nakładkę należy nosić 20–22 godziny na dobę, zmieniając komplet co 1–2 tygodnie.

Jak czyścić aparat ortodontyczny i zęby?

Podczas leczenia ortodontycznego higiena jamy ustnej ma ogromne znaczenie, ponieważ aparat sprzyja gromadzeniu się resztek jedzenia i bakterii. W przypadku aparatu ortodontycznego stałego należy szczotkować zęby po każdym posiłku, używając szczoteczki manualnej lub elektrycznej oraz specjalnej ortodontycznej o kształcie litery V. Warto sięgać po szczoteczki jednopęczkowe, które umożliwiają dokładne oczyszczenie miejsc wokół zamków i pod drutem. Do przestrzeni międzyzębowych przydatne są nici dentystyczne z przewlekaczami lub specjalne flossery ortodontyczne, a bardzo skutecznym wsparciem jest także irygator wodny. Dodatkową ochronę zapewniają płyny do płukania jamy ustnej z fluorem. Aparat ortodontyczny ruchomy należy myć po każdym zdjęciu pod letnią wodą przy pomocy szczoteczki, a od czasu do czasu stosować tabletki czyszczące, które usuwają osady i bakterie. W tym czasie zęby myje się tak jak zwykle, minimum dwa razy dziennie, najlepiej jednak po każdym posiłku. Nakładki ortodontyczne powinny być regularnie płukane i delikatnie czyszczone miękką szczoteczką, a co jakiś czas dezynfekowane przy użyciu specjalnych środków lub tabletek. Trzeba pamiętać, aby nigdy nie myć ich w gorącej wodzie, bo mogłyby się odkształcić. Bardzo ważne jest również dokładne mycie zębów przed ponownym założeniem nakładek, aby resztki jedzenia nie zalegały pod plastikiem. Niezależnie od rodzaju aparatu ortodontycznego warto regularnie zgłaszać się na wizyty kontrolne i higienizacyjne, które pomagają utrzymać zdrowe zęby oraz dziąsła przez cały okres leczenia.

‍